Nowe PZP
komentarz żywy
Komentarz do art. 595 ustawy
- Komentowany przepis dotyczy instytucji tajemnicy mediacji uregulowanej także w art. 1834 k.p.c. Wynika z niego, że postępowanie w sprawie mediacji nie jest jawne oraz że osoba prowadząca mediację ma obowiązek zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedziała się w toku postępowania mediacyjnego. Zasady te będą miały odpowiednie zastosowanie do mediacji i innego polubownego rozwiązania sporu prowadzonego na podstawie ustawy na zasadzie art. 594 ustawy. Jednocześnie ustawa wprowadza dalej idący zakaz łączenia funkcji mediatora z późniejszym udziałem w sprawie sądowej dotyczącej danego sporu, czy to po którejkolwiek ze stron, czy w inny sposób.
- Ustawa nie wprowadza szczególnej regulacji w zakresie unikania konfliktu interesów i tzw. bezstronności mediatora lub osoby prowadzącej polubowne rozwiązanie sporu, wobec czego wymóg bezstronności w stosunku do takiej osoby wynika z przepisu art. 1833 k.p.c.
- W tym kontekście należy zwrócić uwagę na Regulamin Sądu Polubownego przy Prokuratorii Generalnej. W wielu aspektach jest on podobny do tego, jaki obowiązuje w stałych sądach polubownych w Polsce i za granicą. Kluczowa różnica polega na wprowadzeniu w nim instytucji Arbitra Stałego, Mediatora Stałego i Koncyliatora Stałego. Arbitrów Stałych może być maksymalnie dwudziestu, a Mediatorów i Koncyliatorów po dziesięciu. Są oni powoływani przez Prezesa Prokuratorii i co do zasady tylko oni mogą sprawować kluczowe funkcje w postępowaniach toczących się przed Sądem Polubownym. Przykładowo, jeśli umowa o arbitraż zakłada rozstrzygnięcie sporu przez trzech arbitrów, każda ze stron może powołać jednego – również spoza listy Arbitrów Stałych. Trzecim arbitrem, przewodniczącym składowi, może jednak być tylko Arbiter Stały. W praktyce oznacza to, że Prokuratoria Generalna utworzyła sąd polubowny, który zapewnia państwu daleko idącą kontrolę nad tym, kto będzie sprawować kluczowe funkcje w postępowaniu. Tego rodzaju wpływ strony państwowej na skład orzekający, osobę arbitra czy koncyliatora nie byłby możliwy w postępowaniu przed instytucją prywatną. Rozwiązanie takie budzi stosunkowo niewielkie wątpliwości, o ile postępowanie polubowne toczy się pomiędzy dwoma podmiotami kontrolowanymi przez Skarb Państwa. Jeśli jednak miałoby się ono odbywać z udziałem strony prywatnej, dodatkowe uprawnienia strony państwowej dają jej nieuzasadnioną przewagę.
- Prowadzona przez Sąd Polubowny lista Arbitrów, Mediatorów i Koncyliatorów Stałych zawiera obecnie nazwiska wielu doświadczonych prawników o nieposzlakowanej reputacji. Niemniej jednak standardem przestrzeganym na całym świecie jest unikanie sytuacji, w której osoby działające w charakterze arbitra, mediatora czy koncyliatora stawiane są w sytuacji kreującej konflikt interesów. Tymczasem Arbitrzy, Mediatorzy i Koncyliatorzy Stali są powoływani na 4-letnie odnawialne kadencje. Jeśli będą oni brać udział w polubownym rozwiązywaniu sporów pomiędzy stroną państwową i prywatną, muszą się liczyć z tym, że pod koniec kadencji ich praca będzie podlegać ocenie przez organ powołujący, a więc przez Prezesa Prokuratorii.
- Wątpliwości może budzić również fakt wielokrotnego udziału tych samych mediatorów i koncyliatorów w postępowaniach z udziałem tych samych podmiotów po stronie państwowej. W arbitrażu międzynarodowym standardem jest, że jeśli dany arbiter powoływany jest przez jedną stronę lub jednego pełnomocnika co najmniej drugi raz w ciągu trzech lat, ujawnia on to uczestnikom postępowania jako okoliczność, która może mieć wpływ na jego bezstronność i niezależność (Zasada 3.1.3. Wytycznych IBA co do konfliktu interesów w arbitrażu międzynarodowym [IBA Guidelines on Conflicts of Interest in International Arbitration]). Chociaż mediacja i koncyliacja mają inny charakter niż postępowanie arbitrażowe, bezstronność i niezależność mediatora lub koncyliatora jest jednak również w tym przypadku niezwykle istotnym elementem postępowania. Działania tych podmiotów mogą mieć wpływ na kształt zawieranej ugody. Jeśli zaś mediator lub koncyliator nie będą postrzegani jako bezstronni i niezależni, strony nie będą im ufać, w związku z czym szanse na zawarcie ugody będą znacznie ograniczone.